Hürrem | Konular | Kitaplar

Ya tahta Şehzade Mustafa çıksaydı!

Şehzade Mustafa, Sultan olsa Doğu’da Safevi Devleti’nin tüm toprakları ve Avrupa’nın tek hâkimi Osmanlı İmparatorluğu olacaktı! Ama tarihi tekrar yazabilir miyiz; yazamayız ama olası senaryoları yazabiliriz. Yazanlar da olmuş.
Bu hafta Muhteşem Yüzyıl’da Şehzade Mustafa’nın ölümü sanki gerçekten çarşamba akşamı ölmüşçesine Türkiye’yi yasa boğdu. Osmanlı tarihine artan merakın yanı sıra özellikle akıllarda şu soru oluştu: ‘Ya tahta Şehzade Mustafa çıksaydı?’ Tarihi değiştirmek mümkün değil ama ihtimalleri düşünmemiz, hayal kurmamız mümkün! Uğur Ziya Şimşek de böyle yapmış, Şehzade Sultan Mustafa romanını yazmış ve Mustafa’ya daha uzun bir ömür bahşetmiş:
“Mustafa söylentilere bu kez kulak asmıştı. Babası Kanuni Sultan Süleyman, Konya’ya kendisini çağırdığında dostlarıyla bir tertip düzenledi ve kendisine benzeyen askerlerden biri Şehzade Mustafa’nın kılığına girdi. ‘Sahte Mustafa’nın öldürülmesi üzerine Şehzade Mustafa ordusuyla ve yeniçerilerin desteğiyle babasını devirip tahta geçti. Önce Safevi Devleti’nin toprakları sonra tüm Avrupa kıtası fethedildi. Hatta bu durumdan hoşnut olmayan Avrupalılar ikinci Kavimler Göçü’nü yaşadılar ve Amerika kıtasına sığındılar.” Uğur Ziya Şimşek’in Mustafa’sının akıbetleri bunlarla da sınırlı kalmıyor.

Osmanlı İmparatorluğu topraklarında iz bırakmış Şehzade Mustafa 461 yıl sonra yine bu topraklarda adeta bir kez daha öldü. Osmanlı İmparatorluğu’nun 10’uncu sultanı I. Süleyman devrini anlatan Muhteşem Yüzyıl dizisinin geride bıraktığımız bölümünde Şehzade Mustafa tarihe bağlı kalınarak boğduruldu. Günümüz en etkili iletişim mecrası Twitter’da en çok konuşulan konu oldu. Bu beklenen bir olaydı, yaklaşık 3 haftadır da bu konuda hazırlık yapıyorduk. Çeşitli kaynaklara ulaştık, söyleşileri dinledik, kurgu romanları okuduk. Şehzade Mustafa’yı kaleme almak için en uygun zamanın da Muhteşem Yüzyıl’da öldüğü hafta olduğuna karar verdik ve diğer merak edilenleri sıraladık. Bakın neler var...

ŞEHZADE MUSTAFA KİMDİR?
Osmanlı İmparatorluğu’nun 10’uncu padişahı Kanuni Sultan Süleyman’ın, Gülbahar Mahidevran Sultan’dan olma en büyük oğludur. 1515 yılında Saruhan’da, şimdiki Manisa hudutları içinde doğmuştur. Saruhan, Amasya, Konya sancak beyliklerinde bulunmuştur. Aynı zamanda şair ve hattattır. Mahlası Muhlisi’dir. Babasının tahtına göz dikmekle suçlanmış; Nahcıvan Seferi’ne giden Osmanlı ordusunun Konya’da konakladığı sırada, padişahın otağında boğdurulmuştur.

TARİHÇİLER İKİYE BÖLÜNDÜ
Sokullu Mehmet Paşa tarafından Kanuni Sultan Süleyman’a bir mektup sunulmuştur. Mektup Safevi Şahı I. Tahmasp ile Şehzade Mustafa’nın anlaşma yaptığını belgeler niteliktedir. Şehzade Mustafa’nın isyan hazırlığında olduğunu da gösterir. Fakat bu mektubun sahte olduğu, dönemin sadrazamı Rüstem Paşa ile kendi çocuklarından birinin tahta geçmesini hedefleyen Hürrem Sultan tarafından düzenlendiği öne sürülür. Tarih profesörü İlber Ortaylı ise ihanetten bahsetmiyor ancak şu ifadeleri kullanıyor: “Maalesef Şehzade Mustafa’nın bulunduğu sancakta etrafındakilerin de tertibiyle bir isyan havasına girdiği açıktır ve orduda da taraftarları vardır. Böyle bir duruma 16. asırda tahammül edilemez. Orada padişahın oğlunu katlettirmesi, herhangi bir adamın oğlunu katlettirmesine benzemiyor.

Maalesef bizim halkımız bu soyutlamayı yapamıyor.” İlber Ortaylı hadiseyi bu şekilde aktarırken, günümüzün diğer tarihçileri, tarih meraklıları Şehzade Mustafa olayında ikiye bölünmüş durumda. Kadir Mısıroğlu, Şehzade Mustafa’nın sakal uzatması ve tuğra çektirmesinin mutlak isyan belirtileri olduğunu savunuyor. Çünkü şehzadelerin sakal uzatması ‘zinhar’ yasak. Ayrıca Hürrem Sultan’ın böyle bir oyun kurmasının da mümkün olamayacağını, paşalarla görüşemeyeceğini de söylüyor. Mustafa’nın ‘masum’ olmadığını düşünen tarihçilerin ifade ettiği bir başka konu ise, şehzadenin Rumeli’deki sancakbeylerine mektuplar göndererek onları isyana çağırdığı.

Ancak Mustafa’nın isyan ve ihanet içinde olmadığını savunanların sayısı da az değil. Venedik arşivlerinde dahi babasına çok bağlı, askerin çok sevdiği, dürüst, cesur bir şehzade olarak tanıtılan Mustafa, neden babasının otağına girdi; hem de ‘baban seni öldürecek’ dedikoduları havada uçuşurken. İsyan içinde olan, kısa sürede kendisine binlerce taraftar toplayacak bir şehzade neden ölüme yürüdü? Teamüllere aykırı olmasına rağmen babasının yanına girerken neden silah bıraktı? Mustafa sempatizanları da bu sorularla şehzadenin temiz olduğunu öne sürüyor.

MUSTAFA’YI KİM ÖLDÜRDÜ?
Birçok kaynakta Muhteşem Yüzyıl’da canlandırıldığı gibi yazmaktadır. Zal Mahmut’un, şehzadeye arkadan baltayla vurduğu da rivayet edilir. Daha sonra vezirliğe yükselmiştir. İstanbul Eyüp’teki Zal Mahmut Paşa Camii kendisi tarafından Mimar Sinan’a yaptırılmıştır.

NEDEN BU KADAR ÇOK SEVİLİYOR?
Fiziksel olarak dedesi Yavuz Sultan Selim’e benzemesi en büyük faktörlerden biri gösterilir. Ayrıca askeri ödüllendirmekten kaçınmaması, adaletli ve cesur olması da Şehzade Mustafa’yı ön plana çıkaran özellikleridir. Şehzadenin hocalarından olan Mustafa Sürûrî Efendi’nin, Kanuni Sultan Süleyman’a yazdığı bir mektupta şu ifadeler geçmektedir. “Cihan padişahı babası gibi adil, atası Sultan Selim gibi yavuz ve korkusuz, büyük atası Sultan Mehmet gibi zeki. Devlet-i Aliye’nin gördüğü en parlak şehzade.”

Mustafa’nın katlinden sonra başta Taşlıcalı Yahya olmak üzere; Fünûnî, Rahmî, Edirneli Nazmî, Muînî, Mustafa, Müdâmî, Sâmî, Kara Fazlî, Nisâyî, Şeyh Ahmed Efendi(Hayalî), Selîmî, Kâdiri gibi isimlerin mersiyeler yazması ‘çok seviliyordu’ iddiasını ispat etmektedir. Türkiye Cumhuriyeti’nin merhum başbakanlarından Bülent Ecevit de hayatının son yıllarında Şehzade Mustafa’nın hayatından ve kardeşi Cihangir’le bağlılıklarından etkilenmiş ve bir şiir yazmıştır. Ecevit’in yazdığı şiirde Mustafa, Cihangir’e seslenir: “İki büyük suçumuz var/ Seninle benim Cihangir/ Biri sevmek biri sevilmek/ Bunca büyük suçlarla/ Padişah olunmaz”

MUSTAFA HAKKINDA HER ŞEY!
- 1515’te Manisa’da doğdu, 1553’te Konya’da öldü.
- Şehzade Mustafa’nın Konya’da katledilmesiyle asker isyan başlattı. Baskılara dayanamayan Kanuni Sultan Süleyman, Sadrazam Rüstem Paşa’nın yerine Kara Ahmet Paşa’yı getirdi.
- Şehzade Mustafa’nın cenazesi Bursa’da II. Murad Türbesi’nin yakınına defnedildi. Daha sonra 1555’te II. Selim ağabeyinin türbesini yaptırdı.
- Şehzade Mustafa’nın ölümünden sonra babasının intikamını alır düşüncesiyle oğlu Mehmet, dedesi Kanuni’nin emriyle 7 yaşındayken boğduruldu. O da babasının yanına defnedildi.
- Ailesi ve annesi Mahidevran Sultan da, Bursa’ya sürülmüştür. Ancak annesi uzun süre fakirlik çekmiştir. Daha sonra II. Selim kendisine maaş bağlatmıştır.
- Mahidevran Sultan, Hürrem Sultan’dan 23, Sultan Süleyman’dan 15 yıl sonra vefat etmiştir. 1581 yılında yani III. Murad döneminde ölmüştür.
- Arkasından 15 mersiye yazılmıştır. Şehzade Mustafa için mersiye yazanlardan Taşlıcalı Yahya Bey İzvornik’e sürüldü ve sefalet içinde öldü.

Konular