Hürrem.Net

Birinci devrede Kırım'da kabileler rakip hanlar etrafında Osmanlı hâkimiyetine karşı bir takım iç harplere ve Kazan ile Astrahan'da Moskof nüfuzunun yerleşmesine sebep oldular. 1532'de Moskof beyi, Safa Giray'ı Kazan'dan attırarak, kendi adamı Can Ali'yi han yapmağa muvaffak oldu. Bu esnada, I. Mehmed Giray'ın oğlu Gazi Giray ve sonra kardeşi İslâm Giray, "Cengiz Han yasasına" göre, kabilelerin seçtikleri hanlar sıfatı ile tahta çıktılar. İslâm Giray padişahın gönderdiği hanlara, Saâdet Giray ve sonra Sâhib Giray'a karşı şiddetli mücadelelere girdi.

İslâm Giray rakibine karşı tutunamadığı zaman, kabileler ile Or-Kapı (Perekop) dışındaki steplere çekiliyor ve taarruzlarını devam ettiriyordu. O, nihayet, bağımsız han sıfatı ile, 1532'de hanlık tahtını ele geçirmeğe muvaffak oldu. Fakat sonunda İstanbul ile uzlaşmak zorunda kaldı. Sonra tekrar isyân edince, Sâhib Giray, Kıpçak bozkırında Nogay beyi Hâki Bey vasıtası ile, onu bertaraf etmeğe muvaffak oldu. İki yıl süren bu mücadeleden sonra Sâhib Giray Kırım tahtında mevkiini sağlamlaştırdı (1534). Onun ile beraber Kırım Hanlığı üzerinde Osmanlı metbuluğu ve nüfuzu hakiki bir şekilde yerleşti.

İkinci devre Sâhib Giray Han'ın Moskova'ya karşı şiddetli taarruzları ile kendini gösterir. Onun sâyesinde Osmanlılar da Moskof tehlikesini görmeğe ve hanı kuvvetle desteklemeğe başlamışlardır. Sâhib Giray Kazan'da tekrar Safa Giray'ı hanlığa getirdi ve 1549'da Osmanlı toplarının yardımı ile Astrahan'ı zapta muvaffak oldu. Onun bu kudret derecesine eriştikten sonra Osmanlılar'dan Köleve iskelesini istemesi ve sadrazam Rüstem Paşa ile üstünlük münakaşası endişeler uyandırdı. İstanbul'dan gönderilen Devlet Giray Han onu katlettirdi (1551).

Ertesi sene Ruslar Kazan'ı ve 4 yıl sonra da Astrahan'ı zapta muvaffak oldular ve şarkî Avrupa'da üstünlüklerini kurdular. Sâhib Giray devrinde hanlığın nüfuzu bir sıra seferler ile Kafkasya'da Çerkesler üzerinde kuvvetlendirildi ve Kıpçak bozkırında Yusuf Mirza idaresindeki Kiçi Nogay kabileleri Kırım hanının ve padişahın tabîliğini kabul ettiler. Sâhib Giray atalarının siyasetine devam ile birçok kabileleri Kırım yarımadasına getirerek yerleştirdi.

Umumiyetle Nogay kabilelerinin zayıflaması stepleri Rus Kazakları'na serbest bırakmış ve aynı devirde Kırımlılar tarafından sıkıştırılan mühim miktarda Çerkes grupları bu Kazaklar'a iltihak etmiştir. Daha 1559'da Rus Kazakları ile Çerkesler Azak kalesini muhasara etmişlerdi. Devlet Giray Han (1551-1557)'dan XVII. asır başlarında Karadeniz sahillerinde mütemadi Rus akınları başlayıncaya kadar Kırımlılar'ın Moskoflar'ı Volga havzasından geri atmak için mücadele ettiklerini görüyoruz. Bu devirde Karadeniz ve Kafkaslar için Rus tehlikesine karşı Osmanlılar'ın işbirliği dikkate değer. Devlet Giray Han 1565 kışında Osmanlı topçuları ile takviye olunmuş ordusu ile Rusya üzerine neticesiz bir sefer yaptı.